پروفسور محمود حسـابی؛ پدر علم فیـزیک ایران
پروفسور محمود حسابی در سوم اسفند ماه ۱۲۸۱ شمسی در تهران به دنیا آمد. پدربزرگش حاج میرزا علی حسابی معروف به یمین‌الملک از چهره های سیاسی زمان خود و در کابینه فرمانفرما وزیر مالیه بود، پدرش سید عباس معزالسلطنه هم دارای شغل دولتی بوده و از طرف وزارت امور خارجه به ماموریت‌های مختلفی می‌رفت.
محمود حسابی تا 4 سالگی در تهران بود و بعد به همراه خانواده راهی شامات شدند. او تحصیلات ابتدایی را در بیروت و زمانی که هفت سال داشت در مدرسه کشیش‌های فرانسوی آغاز کرد و همزمان علوم مذهبی و ادبیات فارسی را از مادرش خانم گوهرشاد حسابی می آموخت.
از آنجایی که پدرش آنها را در بیروت تنها گذاشته و خود به ایران بازگشته بود؛ در آن دوران حسابی زندگی دشواری را تجربه نمود.
پروفسور حسابی با شعر و موسیقی سنتی ایران و موسیقی کلاسیک غرب به خوبی آشنا بود و در نواختن ویولن و پیانو مهارت داشت. او در چند رشته ورزشی و از جمله کسب مدرک نجات غریق در رشته شنا در دوران نوجوانی نیز موفقیت‌هایی داشت.
او همچنین قرآن و دیوان حافظ را حفظ بود و بر کتابهای بوستان سعدی، گلستان سعدی، مثنوی مولوی، شاهنامه فردوسی و منشآت قائم مقام فراهانی تسلط داشت.
از آنجایی که شروع تحصیلات متوسطه او با آغاز جنگ جهانی اول و تعطیلی مدارس فرانسوی زبان بیروت بود همراه بود؛ بنابراین دو سال در منزل به تحصیل پرداخت.
محمود حسابی در رشته مهندسی راه و ساختمان از دانشکده فرانسوی مهندسی در بیروت فارغ‌التحصیل شد و با اشتغال در نقشه‌کشی و راه‌سازی، به امرار معاش خانواده کمک می‌کرد.
حسابی در رشته فیزیک و در دانشگاه سوربن فرانسه به تحصیل ادامه داد و در سن 25 سالگی مقارن با سال ۱۹۲۷ میلادی با ارائه رساله‌ای تحت عنوان «حساسیت سلول‌های فتوالکتریک»،دانشنامه دکتری فیزیک خود را با درجه عالی دریافت نمود.
پروفسور حسابی در زمان حکومت پهلوی در حوزه سیاسی هم فعالیت داشت. او در دوره‌های اول، دوم و سوم مجلس سنای ایران؛ سناتور انتصابیِ شهر تهران بود و در سال‌های ۱۹۵۱ و ۱۹۵۲ وزیر فرهنگ کابینه محمد مصدق شد.
اما آنچه نام و یاد پروفسور حسابی را بیش از سایر فعالیت هایش ماندگار کرده است، افتخارات علمی او در رشته فیزیک و تلاشهای گسترده برای توسعه علم و تاسیس مراکز علمی و دانشگاهی در ایران بود.
دکتر حسابی بنیان‌گذار فیزیک و مهندسی دانشگاهی در ایران می باشد و نظریه بی‌نهایت بودن ذرات ایشان در میان دانشمندان و فیزیکدانان جهان شناخته شده‌است. او به چندین زبان زنده دنیا از جمله آلمانی، انگلیسی، فرانسه و عربی مسلط بودند و به زبان‌های سانسکریت ، لاتین، یونانی، پهلوی، اوستایی، ترکی و ایتالیایی اشراف داشتند.
در زمینه تحقیقات علمی؛ 25 مقاله ،رساله و کتاب از دکتر حسابی به چاپ رسیده است.
از اقدامات مهم پروفسور محمود حسابی در ایران می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تأسیس دانشگاه تهران و ریاست و تدریس در این دانشگاه
- پایه گذاری مرکز تحقیقات اتمی و تأسیس راکتور اتمی دانشگاه تهران
- تأسیس دارالمعلمین تهران
- ساخت اولین رادیو در کشور
- تأسیس دانشسرای عالی و تدریس فیزیک و مکانیک در آن
- ایجاد اولین ایستگاه هواشناسی
- برپایی اولین رصدخانه در ایران
- نصب اولین دستگاه رادیولوژی
- بنیان گذاری فرهنگستان زبان ایران
- نقشه برداری و احداث راه آهن تهران شمشک
- پایه گذاری مدارس عشایری در کشور
- تأسیس انجمن ژئوفیزیک ایران
- تأسیس مرکز مدرن تعقیب ماهواره در شیراز
- تأسیس انجمن فیزیک ایران و….
پروفسور محمود حسابی در سال 1368 به عنوان مرد علمی سال جهان انتخاب شد و در سال 1371 در حالی که استاد دانشگاه تهران بود، ساعت 7:30 صبح روز دوازدهم شهریور ماه در بیمارستان دانشگاه ژنو پس از طی یک دوره بیماری درگذشت.